【原文】
晋(jin)师从齐(qi)师,入自(zi)丘舆(yu)①,击(ji)马陉②。
齐侯使(shi)宾媚人赂(lu)以纪甗③、玉磬与地。“不可,则听客之所为。”
宾媚人(ren)致赂,晋人(ren)不(bu)可(ke),曰(yue):“必(bi)以肖同(tong)叔(shu)子(zi)(zi)为(wei)(wei)质④,而(er)(er)使(shi)齐之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)封内尽东其(qi)(qi)(qi)亩⑤。”对曰(yue):“肖同(tong)叔(shu)子(zi)(zi)非(fei)他,寡(gua)君(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)母也(ye)(ye)(ye);若(ruo)以匹(pi)敌,则(ze)亦晋君(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)母也(ye)(ye)(ye)。吾(wu)子(zi)(zi)布大命(ming)于诸(zhu)(zhu)(zhu)侯(hou),而(er)(er)曰(yue)必(bi)质其(qi)(qi)(qi)母以为(wei)(wei)信,其(qi)(qi)(qi)若(ruo)王(wang)(wang)(wang)命(ming)何(he)⑥?且(qie)是以不(bu)孝令也(ye)(ye)(ye)。诗(shi)曰(yue):‘孝子(zi)(zi)不(bu)匮,永(yong)锡尔类(lei)。’若(ruo)以不(bu)孝令于诸(zhu)(zhu)(zhu)侯(hou),其(qi)(qi)(qi)无(wu)(wu)(wu)乃非(fei)德类(lei)也(ye)(ye)(ye)乎(hu)?先(xian)王(wang)(wang)(wang)疆(jiang)(jiang)理(li)天下⑦,物土之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)宜,而(er)(er)布其(qi)(qi)(qi)利。故诗(shi)曰(yue):‘我疆(jiang)(jiang)我理(li),南东其(qi)(qi)(qi)亩。’今吾(wu)子(zi)(zi)疆(jiang)(jiang)理(li)诸(zhu)(zhu)(zhu)侯(hou),而(er)(er)曰(yue)‘尽东其(qi)(qi)(qi)亩’而(er)(er)已;唯吾(wu)子(zi)(zi)戎(rong)车(che)是利,无(wu)(wu)(wu)顾土宜,其(qi)(qi)(qi)无(wu)(wu)(wu)乃非(fei)先(xian)王(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)命(ming)也(ye)(ye)(ye)乎(hu)?反先(xian)王(wang)(wang)(wang)则(ze)不(bu)义(yi),何(he)以为(wei)(wei)盟主?其(qi)(qi)(qi)晋实有阙⑧。四(si)王(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)王(wang)(wang)(wang)也(ye)(ye)(ye)⑨,树德而(er)(er)济同(tong)欲焉(yan)⑩;五伯之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)霸(ba)也(ye)(ye)(ye)⑾,勤(qin)而(er)(er)抚之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),以役(yi)王(wang)(wang)(wang)命(ming)⑿;今吾(wu)子(zi)(zi)求合诸(zhu)(zhu)(zhu)侯(hou),以逞无(wu)(wu)(wu)疆(jiang)(jiang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)欲。诗(shi)曰(yue):‘布政优优,百禄是遒(qiu)⒀。’子(zi)(zi)实不(bu)优,而(er)(er)弃百禄,诸(zhu)(zhu)(zhu)侯(hou)何(he)害焉(yan)?不(bu)然,寡(gua)君(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)命(ming)使(shi)臣(chen),则(ze)有辞矣⒁。曰(yue)‘子(zi)(zi)以君(jun)(jun)师辱于敝邑,不(bu)腆(tian)敝赋,以犒从者⒂;畏君(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)震,师徒桡(rao)败⒃。吾(wu)子(zi)(zi)惠徼齐国之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)福⒄,不(bu)泯其(qi)(qi)(qi)社稷(ji),使(shi)继旧好,唯是先(xian)君(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)敝器(qi)、土地不(bu)敢爱。子(zi)(zi)又不(bu)许(xu),请(qing)收合馀烬(jin)⒅,背城借一⒆。敝邑之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幸(xing),亦云从也(ye)(ye)(ye);况其(qi)(qi)(qi)不(bu)幸(xing),敢不(bu)唯命(ming)是听?’”
注释
①丘舆(yu):地名(ming),齐国(guo)境内,在(zai)今山东益(yi)都县内。
②马陉:读音xíng,地名,齐邑名,在益都县的(de)西(xi)南。
③宾媚(mei)人:齐国上(shang)卿,即国佐。赂:赠送财物。甗:读音yǎn,陶器,甑的一种(zhong),是一种(zhong)礼器。玉磬(qing):乐(le)器。纪:古国名。为齐所灭。纪甗玉磬(qing),是齐灭纪时(shi)所得到的珍宝。
④肖同(tong)叔(shu)子:肖,小国名(ming)(ming);同(tong)叔(shu):国王(wang)的名(ming)(ming)称(cheng);子,女儿。萧君(jun)同(tong)叔(shu)的女儿,即齐顷公的母亲。
⑤封内(nei):国(guo)境内(nei)。尽东(dong)其亩:田(tian)地(di)(di)垄(long)亩全改为(wei)(wei)东(dong)西向(xiang)(xiang)(xiang),道路沟渠也相应地(di)(di)变为(wei)(wei)东(dong)西向(xiang)(xiang)(xiang),因(yin)为(wei)(wei)齐、晋东(dong)西相邻,这样一改,以(yi)后晋国(guo)的(de)兵车(che)过入齐境便(bian)于通行。古(gu)代田(tian)亩制,一亩宽(kuan)一步(bu),长百步(bu),有东(dong)西向(xiang)(xiang)(xiang)和南(nan)北(bei)向(xiang)(xiang)(xiang)的(de)不(bu)同。
⑥王(wang)命:先王(wang)以孝治(zhi)天下的遗命。先王(wang),已去(qu)世(shi)的君王(wang)。
⑦疆理:指划分疆界和(he)沟(gou)渠(qu)小路。
⑧阙:缺(que)点,过失。
⑨四王:指夏禹、商汤、周(zhou)文王和周(zhou)武王。
⑩济:满足(zu)的意(yi)思(si)。同(tong)欲:共同(tong)的欲望(wang)。
⑾五(wu)伯(bo)(bà):五(wu)伯(bo)之称(cheng)有(you)二:有(you)三代之五(wu)伯(bo),有(you)春秋之五(wu)伯(bo)。《左传·成公(gong)二年(nian)》,齐(qi)国(guo)佐曰:“五(wu)伯(bo)之霸(ba)也,勤而抚(fu)之,以役王命。”杜元凯云(yun):“夏伯(bo)昆吾,商伯(bo)大彭、豕韦(wei),周伯(bo)齐(qi)桓(huan)、晋(jin)文。”《孟子》:“五(wu)霸(ba)者,三王之罪人(ren)也。”赵台卿注:“齐(qi)桓(huan)、晋(jin)文、秦缪、宋(song)襄(xiang)、楚(chu)庄(zhuang)。”二说(shuo)不同。据国(guo)佐对晋(jin)人(ren)言,其时楚(chu)庄(zhuang)之卒甫二年(nian),不当遂列(lie)为五(wu)。
⑿役王(wang)命(ming):从事(shi)于王(wang)命(ming)。
⒀优(you)优(you):和缓(huan)宽大的样子。百禄(lu):百福,百种福禄(lu)。遒:聚(ju)。
⒁辞:言词,话。
⒂腆:读音tiǎn,丰厚。
⒃桡:读音(yin)ráo,弯曲,屈从
⒄徼:读音yāo,求取,招致
⒅烬:火灰。余烬:指残余的(de)军队(dui)。
⒆背城(cheng)借一(yi):背靠(kao)着城(cheng),再(zai)打一(yi)仗。意即在城(cheng)下决一(yi)死战(zhan)。
翻译
晋军追赶齐军,从丘舆进入齐国境内,攻打马(ma)陉(xing)。
齐顷公派宾媚人将纪国的炊器、玉磐赠送(song)给(ji)晋国,并归还鲁、卫两国的土地(di)。“不(bu)行,就任凭他们所为。”
宾媚(mei)(mei)人(ren)(ren)送上礼物(wu),晋国(guo)(guo)(guo)人(ren)(ren)郤(xi)克(ke)不(bu)(bu)(bu)答应,说(shuo)(shuo):“必须以(yi)(yi)萧(xiao)同(tong)(tong)叔的(de)(de)(de)(de)(de)女儿做(zuo)人(ren)(ren)质(zhi)(zhi),同(tong)(tong)时使(shi)齐(qi)国(guo)(guo)(guo)境内(nei)的(de)(de)(de)(de)(de)田亩全(quan)(quan)部(bu)改(gai)为(wei)东(dong)西(xi)向(xiang)。”宾媚(mei)(mei)人(ren)(ren)回答说(shuo)(shuo):“萧(xiao)同(tong)(tong)叔的(de)(de)(de)(de)(de)女儿不(bu)(bu)(bu)是别人(ren)(ren),是敝(bi)(bi)国(guo)(guo)(guo)国(guo)(guo)(guo)君(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)母(mu)亲。如(ru)果以(yi)(yi)对等相待,也就是晋国(guo)(guo)(guo)国(guo)(guo)(guo)君(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)母(mu)亲。您(nin)(nin)向(xiang)诸(zhu)(zhu)侯(hou)颁(ban)布天(tian)(tian)子(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)命(ming)(ming)令(ling)(ling),却(que)(que)说(shuo)(shuo)一(yi)定要人(ren)(ren)家的(de)(de)(de)(de)(de)母(mu)亲做(zuo)人(ren)(ren)质(zhi)(zhi)作为(wei)凭信(xin)(xin),将(jiang)何以(yi)(yi)对天(tian)(tian)子(zi)(zi)之命(ming)(ming)?而且(qie)这是以(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)孝来命(ming)(ming)令(ling)(ling)诸(zhu)(zhu)侯(hou)。《诗经(jing)·大(da)雅·既醉》说(shuo)(shuo):‘孝子(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)心从不(bu)(bu)(bu)衰(shuai)竭,永(yong)远赐福(fu)(fu)于(yu)你(ni)的(de)(de)(de)(de)(de)同(tong)(tong)类。’如(ru)果以(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)孝命(ming)(ming)令(ling)(ling)诸(zhu)(zhu)侯(hou),恐怕不(bu)(bu)(bu)是施恩德于(yu)同(tong)(tong)类吧(ba)?先(xian)王划定天(tian)(tian)下(xia)(xia)(xia)的(de)(de)(de)(de)(de)疆界,治理(li)天(tian)(tian)下(xia)(xia)(xia)的(de)(de)(de)(de)(de)道路,河流,考察土(tu)性(xing)所(suo)(suo)宜(yi)而分派它(ta)们(men)的(de)(de)(de)(de)(de)利(li)益。所(suo)(suo)以(yi)(yi)《诗经(jing)·小雅·信(xin)(xin)南山》说(shuo)(shuo):‘我(wo)(wo)划定疆界,治理(li)沟垄,朝南朝东(dong)修起田埂(geng)。’现在(zai)(zai)您(nin)(nin)划分和(he)治理(li)诸(zhu)(zhu)侯(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)土(tu)地(di),却(que)(que)说(shuo)(shuo)‘全(quan)(quan)部(bu)将(jiang)田垄改(gai)为(wei)东(dong)西(xi)向(xiang)’就完(wan)(wan)了,只顾有利(li)于(yu)您(nin)(nin)的(de)(de)(de)(de)(de)战车(che)出(chu)入,不(bu)(bu)(bu)顾土(tu)性(xing)所(suo)(suo)宜(yi),恐怕不(bu)(bu)(bu)是先(xian)王的(de)(de)(de)(de)(de)遗命(ming)(ming)吧(ba)?违(wei)反先(xian)王就是不(bu)(bu)(bu)义,怎(zen)么做(zuo)诸(zhu)(zhu)侯(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)领袖?恐怕晋国(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)确有过错。四王统一(yi)天(tian)(tian)下(xia)(xia)(xia)的(de)(de)(de)(de)(de)时候,树(shu)立(li)德行,帮助实现大(da)家的(de)(de)(de)(de)(de)共同(tong)(tong)愿(yuan)望。五(wu)伯称霸(ba)诸(zhu)(zhu)侯(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)时候,勤劳(lao)王事,安抚诸(zhu)(zhu)侯(hou),奉(feng)行天(tian)(tian)子(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)命(ming)(ming)令(ling)(ling)。现在(zai)(zai)您(nin)(nin)却(que)(que)谋求会合诸(zhu)(zhu)侯(hou),以(yi)(yi)满足无止境的(de)(de)(de)(de)(de)贪欲。《诗经(jing)·商颂·长发》说(shuo)(shuo):‘施政宽和(he),百(bai)福(fu)(fu)聚集(ji)(ji)。’您(nin)(nin)实在(zai)(zai)不(bu)(bu)(bu)肯宽大(da),从而抛弃各种福(fu)(fu)禄,这对诸(zhu)(zhu)侯(hou)有什(shen)么害处呢?如(ru)果您(nin)(nin)不(bu)(bu)(bu)同(tong)(tong)意,敝(bi)(bi)国(guo)(guo)(guo)国(guo)(guo)(guo)君(jun)命(ming)(ming)令(ling)(ling)使(shi)臣,已(yi)有言辞在(zai)(zai)先(xian)了,说(shuo)(shuo):‘您(nin)(nin)率领贵(gui)(gui)国(guo)(guo)(guo)国(guo)(guo)(guo)君(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)军(jun)队光临敝(bi)(bi)国(guo)(guo)(guo),敝(bi)(bi)国(guo)(guo)(guo)以(yi)(yi)微(wei)薄的(de)(de)(de)(de)(de)兵赋(fu)来犒劳(lao)您(nin)(nin)的(de)(de)(de)(de)(de)随从。由于(yu)畏惧(ju)贵(gui)(gui)国(guo)(guo)(guo)国(guo)(guo)(guo)君(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)威严,军(jun)队遭(zao)到了挫败(bai)。承蒙您(nin)(nin)为(wei)求取(qu)齐(qi)国(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)福(fu)(fu)佑,不(bu)(bu)(bu)灭(mie)绝(jue)它(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)社稷(ji),使(shi)它(ta)继续(xu)同(tong)(tong)贵(gui)(gui)国(guo)(guo)(guo)保持旧日的(de)(de)(de)(de)(de)友(you)好关系,敝(bi)(bi)国(guo)(guo)(guo)决(jue)(jue)不(bu)(bu)(bu)敢吝(lin)惜(xi)先(xian)君(jun)这些破(po)旧的(de)(de)(de)(de)(de)器(qi)物(wu)和(he)土(tu)地(di)。您(nin)(nin)又不(bu)(bu)(bu)答应。那(nei)就请允许(xu)我(wo)(wo)们(men)收集(ji)(ji)残余,在(zai)(zai)敝(bi)(bi)国(guo)(guo)(guo)城下(xia)(xia)(xia)决(jue)(jue)一(yi)死战。即使(shi)敝(bi)(bi)国(guo)(guo)(guo)侥(jiao)幸(xing)(xing)取(qu)胜,也要服从贵(gui)(gui)国(guo)(guo)(guo);倘若不(bu)(bu)(bu)幸(xing)(xing)战败(bai),敢不(bu)(bu)(bu)完(wan)(wan)全(quan)(quan)听从贵(gui)(gui)国(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)命(ming)(ming)令(ling)(ling)?’”